هوش مصنوعی حوادث کار را پیش بینی می‌کند/خطرات با هوش مصنوعی شبیه‌سازی می‌شوند

استفاده از فناوری هوش مصنوعی در حوزه‌های مختلف یکی از موضوعات مطرح شده در سال‌های اخیر است که دنیای علم و فناوری را متحول ساخته است. توان هوش مصنوعی برای کوتاه کردن بسیاری از فرآیندها به نحوی فوق العاده موثر است که در بررسی‌ها می‌تواند تهدیدی برای جایگزینی نیروی انسانی نیز قلمداد شود. در چنین شرایطی، موضوعات حساسی مثل ایمنی کار که نظارت بر آن‌ها مسئله‌ای بسیار حساس است، از جمله حوزه‌هایی مباحثی است که می‌توان با استفاده از هوش مصنوعی در آن‌ها، توان بازرسان، ناظران و حتی کیفیت تجهیزات استفاده شده برای حفظ ایمنی محیط کار را ارتقا داد. کتایون حسینی (استاد دانشگاه کار رفسنجان و کارشناس حوزه ایمنی کار) در این رابطه تحقیقاتی داشته که قرار است به زودی در همایشی با همین موضوع ارائه شود. متن پیش رو، مشروح گفتگوی وی در همین رابطه است:

 آیا تکنولوژی هوش مصنوعی می‌تواند در سطح نظارت به رعایت مسائل ایمنی و بهداشت حرفه‌ای موثر واقع شود؟ باتوجه به محدودیت‌های فعلی این فناوری، کمبودها، ضعف‌ها و امکان‌های این تکنولوژی نوین چیست؟

تکنولوژی هوش مصنوعی قطعا می‌تواند در سطح نظارت بر امور ایمنی کارگاه‌ها و بهداشت حرفه‌ای نیروی کار و پرسنل نقش جدی ایفا کند. نظارت و پایش محیط کار یکی از بخش‌های مهم فرآیند ایمنی کار است که هوش مصنوعی می‌تواند تا حد بسیار زیادی در این حوزه انسان را یاری کند.

برای مثال سیستم‌های دوربین هوشمند که مجهز به هوش مصنوعی هستند، می‌توانند بسیاری از فرآیندهایی که از نظر ایمنی مخاطره‌آمیز تلقی می‌شوند را شناسایی و به نفرات مربوطه و افسران ایمنی به سرعت هشدارهای لازم را بدهند. ما از طریق ابزارهایی عادی که به هوش مصنوعی مجهز شدند، به راحتی می‌توانیم بر افراد و کارکنان در مجموعه نظارت کنیم تا رفتارهای پرخطر از منظر ایمنی و بهداشت حرفه‌ای را شناسایی و تذکرات لازم را ارائه و ریسک را به حداقل ممکن برسانیم.

این سیستم‌ها به‌طور خودکار می‌توانند مواردی مثل‌ عدم ایمنی فردی شامل نداشتن و عدم استفاده از تجهیزات انفرادی ایمنی را به افراد هشدار دهند. همچنین حسگرهای محیطی که با هوش مصنوعی به شکل مضاعف تجهیز شدند، می‌توانند بسیاری از مخاطرات را نفرات ایمنی و بهداشت حرفه‌ای و مدیران مجموعه‌ها و حتی خود کارگران گوشزد کنند.

یکی دیگر از ابزارهای نظارتی مهمی که هوش مصنوعی در سطح کلان به کارگران و مدیران و مسئولان ایمنی ارائه می‌دهند، ابزار «تحلیل داده از طریق هوش مصنوعی» است. هوش مصنوعی با تحلیل الگوهای رفتاری نفرات و روندهای کار و تحلیل داده‌های تاریخی و تحلیل الگوی رفتار هر نیروی کار به صورت روزانه، نقاط ضعف و رفتارهای پرخطر افراد و کل مجموعه (و در ابعاد کلان مجموعه‌های مشابه) را در یک منطقه بررسی کرده و خطرات را به صورت بالقوه شناسایی و گزارش کند.

این فناوری هوش مصنوعی با حذف عامل انسانی از برخی فرآیندها، بدون واسطه به مسئولان کمک می‌کند که اقدامات پیشگیرانه را انجام و پس از وقوع حادثه نیز فوراً برآوردی قابل قبول از علل وقوع حادثه ارائه دهد.

ابزار دیگر هوش مصنوعی برای ارتقای ایمنی، «پیش بینی حوادث» است. هوش مصنوعی با استفاده از الگوریتم‌های یادگیری ماشین، می‌تواند با کمک یک اپراتور آشنا به مسائل ایمنی حوادث محتمل و درجه احتمال وقوع آن‌ها را شناسایی و به سازمان‌ها و نهادها و واحدها ارائه گزارش دهد. این فناوری می‌تواند برنامه‌های ایمنی واحدها را تغییر داده و یا آن‌ها را با استفاده از این ابزار پیش‌بینی، ارتقا داده و بروزرسانی کند.

علاوه بر این، آموزش و انتقال داده در حوزه ایمنی نیز بسیار مهم است که در این حوزه نیز هوش مصنوعی فناوری بسیار موثری است. ما حوزه مهمی به نام برنامه‌های آموزشی هوشمند را داریم که شامل سیستم‌های آموزشی مبتنی بر هوش مصنوعی است. این سیستم‌ها می‌تواند به کارکنان در شناسایی خطرات و رعایت آخرین فنون رعایت اصول ایمنی یاری کرده و به آن‌ها درباره سناریوهای مختلف حوادث کار به صورت شبیه‌سازی شده آموزش دهد.

همچنین در حوزه آموزشی و انتقال دانش ایمنی، هوش مصنوعی امکان ارزیابی مستمر را ارائه دهد. این فناوری بطور مستمر و مداوم می‌تواند دانش و مهارت‌های ریسک گریزی و رعایت ایمنی کارکنان را ارزیابی کند و براساس نیازهای آموزشی، برنامه‌های مناسب را پیشنهاد دهد.

حوزه دیگری که هوش مصنوعی در سطح نرم افزاری می‌تواند به انسان در محیط کار کمک کند، بحث «مدیریت بحران ایمنی» است. در صورت بروز حادثه سیستم‌های هوش مصنوعی می‌توانند اطلاعات لازم را جمع آوری کرده و بهترین راهکارها را برای مدیریت بحران پیشنهاد دهد. پس از وقوع حوادث نیز با تحلیل علت‌ها، نقاط ضعف و قوت در حوزه رعایت اصول ایمنی و ابزارهای ایمنی را معرفی کند.

بطورکلی هوش مصنوعی هوش مصنوعی قدرتمندترین ابزار در بازرسی و نظارت به ایمنی و بهداشت حرفه‌ای عمل کرده و در سطح نرم افزاری، هر سازمان تولیدی می‌تواند محیطی ایمن‌تر را برای خود و پرسنل خویش فراهم ساخته و خطرات را تا حد ممکن کاهش دهد.

 آیا فراتر از نظارت و مونیتورینگ، هوش مصنوعی در حوزه تجهیزات ایمنی، تقویت و ارتقای ایمنی و بهداشت حرفه‌ای در حوزه فنی (مثلا ایمن‌سازی سازه‌های مرتبط با محیط کار یا استفاده از آن در برخی تجهیزات انفرادی ایمنی مثل لباس، گازسنج و. .) نیز باتوجه به تجربیات تلخ سال‌های اخیر کشور، علاوه بر مونیتورینگ هوشمند محیط، ممکن است؟

ما با موضوعی مثل حسگرهای مجهز به اینترنت اشیاء مواجه هستیم که این می‌تواند روی لباس و تجهیزات نیروی کار نیز حمل شود. این حس‌گرها می‌توانند دما، رطوبت، تشعشعات، گازهای سمی و… را پایش کرده و در صورت بروز شرایط خطرناک هشدار دهند.

هوش مصنوعی می‌تواند علاوه بر تحلیل و جمع آوری داده و نظارت و مونیتورینگ و رصد دائمی، در حوزه تجهیزات ایمنی نیز بکار گرفته شود. در زمینه ایمن‌سازی سازه‌های موجود در محیط کار، ارتقای تجهیزات ایمنی فردی و جمعی، افزایش ایمنی ابزارهای کار و شبیه‌سازی خطر نقش مهمی ایفا کند.

هوش مصنوعی با تحلیل نقاط ضعف و قوت سازه‌های مختلف موجود در کارگاه‌ها، می‌تواند مشکلات و خطراتی که به دلیل وجود خلل و ضعف در ساختمان، سازه و محیط کار را شناسایی کرده و از جنبه سخت افزاری، نقاط ضعف موجود در محیط کار را ارزیابی کند. این اطلاعات به مهندسان کمک می‌کند تا پیش از وقوع حادثه اقدامات لازم را برای پیش‌گیری انجام دهند.

همچنین این فناوری با مدل‌سازی پیشرفته می‌تواند رفتار سازه‌ها را در هنگام بروز خطر (مثل سیل، طوفان و باد، زلزله، بروز انفجار، تغییرات دمایی و. .) پیش‌بینی کند.

در حوزه تجهیزات انفرادی هوشمند، می‌توانیم با بکارگیری از لباس‌های کار هوشمند یا کلاه یا دیگر البسه مجهز، با حسگرهایی هوشمند اطلاعاتی مانند دما، رطوبت، شرایط محیطی، گاز و مواد شیمیایی، خطر را پیش از آسیب به فرد و محیط شناسایی کرده و اعلام کند. این تجهیزات هوشمند می‌توانند از طریق اینترنت اشیاء به خود کارکنان و مدیران هشدار لازم را ارائه دهند.

علاوه بر این ما سنجش‌گرهای هوشمند و گازسنج‌های مجهز به هوش مصنوعی را نیز می‌توانیم در محیط کار استفاده کنیم. گازسنج مجهز به هوش مصنوعی می‌تواند الگوهای گازهای خطرناک موجود در هر محیط کار را شناسایی و در صورت احساس تغییرات دوز این گازها، هشدارهای لازم را به همه افراد و سازمان و افسران ایمنی به‌صورت فوری ارائه دهد.

سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی در هنگام وقوع خود حوادث نیز در ابزارها و محیط کار می‌توانند اولویت‌ها را شناسایی و در هنگام حادثه سریع‌ترین و بهترین تصمیم را بدون طی سلسله مراتب و تلف شدن زمان ارائه دهد. در حوادث مختلف مدیران و کارکنان مجموعه باید در لحظه سریع‌ترین تصمیم درست را بگیرند و در بخش تصمیم‌گیری فوری، هوش مصنوعی ظرفیت بسیار بالایی دارد.

یکی دیگر از ابزارهای هوش مصنوعی که جنبه سخت افزاری دارد، برنامه‌های آموزشی تعاملی است. ما از تکنولوژی VR یا «واقعیت مجازی» و عینک‌های آن که با کمک هوش مصنوعی خطرات را شبیه‌سازی می‌کنند، می‌توانیم برنامه‌های آموزشی تعاملی و شبیه‌سازی شده را ایجاد کنیم که طی آن افراد در شرایط نزدیک به واقعیت و در سناریوهای مختلف حوادث مستقیم آموزش دیده و بتوانند در محیط برخورد با یک حادثه را در سریع‌ترین زمان ممکن تجربه و برخورد صحیح با آن را تمرین کنند.

در حوزه HSE شبیه‌سازی سناریوهای خطرناک بسیار مهم است و کارکنان در آن می‌توانند با روش‌های ایمن‌سازی و واکنش سریع آشنا شوند.

شما به زودی همایشی را در هفتم اردیبهشت با موضوع کاربست هوش مصنوعی در ایمنی کار در دانشگاه کار رفسنجان برگزار خواهید کرد. اهداف این نشست چیست و چه موضوعاتی در آن مطرح می‌شود؟ آیا به باور شما ابزارهای هوش مصنوعی در حوزه ایمنی در ایران و با بضاعت فعلی کشورمان نیز قابل استفاده است؟

ما در روز هفتم اردیبهشت همایشی در دانشگاه کار رفسنجان برگزار می‌کنیم که هدف اصلی آن ترویج استفاده از هوش مصنوعی برای ارتقای ایمنی است. علاوه بر این از این فناوری برای ارتقاء سلامت سالمندان و بازنشستگان نیز می‌توان استفاده کرد که در این همایش به این موضوع نیز پرداخته می‌شود.

طبق شعار سازمان جهانی کار در سال ۲۰۲۵ میلادی، استفاده از هوش مصنوعی در حوزه HSE و ایمنی و بهداشت حرفه‌ای باید در دستور کار مدیران حوزه کار و وزارتخانه‌ها، تشکل‌های کارگری و مدیران ایمنی واحدها و کارفرمایان قرار گیرد. این همایش نیز در جهت پیش‌برد همین ایده سازمان جهانی کار و همسو با آن تدارک دیده شده است.

یکی دیگر از مباحث مطرح در این همایش، بحث هوش مصنوعی و امکان کاهش آلودگی‌های محیط کار است که شامل کاهش آسیب‌های ناشی از کار (شامل عوامل فیزیکی و شیمیایی) در این بخش بررسی می‌شود.

همچنین هوش مصنوعی و کاربرد آن در استفاده از انرژی‌های نو و تجدیدپذیر به منظور کاهش تهدیدات زیست محیطی و افزایش سلامت کار در این همایش مورد بررسی قرار خواهد گرفت. علاوه بر این ارتقای سلامت و امنیت محیط کار (از جنبه‌های مادی و روانی) و کاهش مصرف انرژی و آب در محیط کار با استفاده از هوش مصنوعی نیز مطرح خواهد شد. افزایش فرصت‌های شغلی باتوجه به تهدیدات و فرصت‌های فناوری جدید نیز در چهارچوب استفاده از هوش مصنوعی، از جمله موضوعات مورد بررسی در این همایش علمی است.

بر این باور هستیم که هوش مصنوعی نه تنها فرصت‌های شغلی را از بین نمی‌برد، بلکه این فناوری در حوزه ایمنی می‌تواند به احیای فرصت‌های شغلی با بهره‌وری بالا کمک کند.

این موارد از دیدگاه ما به طور عمده در ایران قابل اجراست و به نظر می‌رسد با صرف زمان، مدیریت خوب و اختصاص منابع لازم می‌توان از بخش قابل ملاحظه‌ای از ابزارهای ذکر شده با استفاده از هوش مصنوعی بهره برد. ما به همین جهت به دنبال استقبال محافل علمی و مراکز تصمیم‌گیری از این نشست هستیم و امیدواریم این همایش با موفقیت برگزار شود.