بدون تهیه‌کننده حرفه‌ای، فیلم خوب ساخته نمی‌شود

علیرضا حسینی (تهیه‌کننده و مستندساز، عضو هیات رئیسه خانه سینما و انجمن تهیه‌کنندگان سینمای مستند و بازرس شورای‌عالی خانه هنرمندان ایران) درباره فعالیت‌های اخیر خود گفت: بنا بر وظیفه‌ای که پذیرفته‌ام بیشتر وقتم در خانه سینما و یا انجمن تهیه‌کنندگان سینمای مستند و خانه هنرمندان سپری می‌شود و زمان‌هایی را برای تماشای آثار دوستان و نشست‌های فرهنگی و هنری اختصاص داده‌ام. این مسئولیت‌ها افتخاری‌ست که همکاران سینما به تعدادی از همکاران خود داده‌اند، امیدوارم بتوانیم بخشی از مشکلات اصناف سینمایی و اعضا را کاهش دهیم و شرایط تولید کار، اکران و حضور آثار سینمای ایران در جشنواره‌های ملی و بین‌المللی برای هنرمندان و سینماگران بهبود یابد و خانه سینما بتواند طبق اساسنامه و وظیفه خود از دغدغه‌های کاری سینماگران بکاهد.

او درباره فیلمسازی‌های اخیر خود تصریح کرد: تهیه‌کنندگی فیلم مستند پرتره استاد رضا داوری فیلسوف و اندیشمند بزرگ معاصر ایرانی به نام «فیلسوف فرهنگ» به کارگردانی بیژن شکرریز را در دست تولید دارم که به نیمه راه تولید رسیده است؛ در این فاز، گفت‌وگو با دکتر داوری انجام شده است، این مرحله با توجه به شرایط کرونایی و اجتماعی کشور طولانی شد و اکنون برنامه‌ریزی برای گفتگو با همکاران استاد داوری و شاگردان ایشان که اکنون استادان بزرگ فلسفه هستند، همچنین دوستان و منتقدان ایشان ادامه دارد. امیدوارم که تا چند ماه آینده بتوانیم تولید فیلم را به پایان رسانیم تا برای اکران یا حضور در جشنواره‌ آماده شود.

تهیه کننده مستند «پری بانو» با اشاره به اینکه در اکثر مواقع نمی‌توان زمان دقیقی برای پایان تولید یک فیلم مستند درنظر گرفت، تاکید کرد: مشکلات مالی و گرانی تولید همیشه وجود دارد اما برای مستندسازان مضاعف است زیرا تولید فیلم مستند در اکثر مواقع قابل برنامه‌ریزی و زمان‌بندی نیست که همه‌ چیز در اختیار عوامل و تهیه‌کننده باشد خصوصا در ساخت مستندهای پرتره، همه باید در خدمت شخصی باشیم که جلوی دوربین قرار می‌گیرد، برعکس فیلم‌های داستانی که همه تابع برنامه‌ریزی و تولید هستند.

حسینی افزود: تهیه‌ چند کار دیگر را با امکانات شخصی در دست دارم که در مرحله پست پروداکشن قرار دارند؛ یک فیلم موبوط به مکتب فلسفی تهران و تقریبا آماده نمایش است، همچنین فیلم پرتره استاد ضیا موحد با نام «فیلسوف شاعر» به پایان رسیده است و روتوش نهایی لازم دارد. چند طرح دیگر هم وجود دارد که شخصا جلو می‌برم و فعلا برای کسب مشارکت یا هزینه‌های تولید با جایی وارد مذاکره نشده‌ام؛ یکی از آن‌ها مستند «از مکتب‌خانه تا آموزش نوین در ایران» است. همچنین طرح یک مجموعه داستانی آموزشی را ارائه داده‌ام که حتما به سرمایه‌گذار نیاز دارد و فعلا در مرحله گپ و گفت هستیم.

همه آثار تهیه‌کننده لازم دارند

تهیه کننده مجموعه «حکایت دل» در بخش دیگری از صحبت‌هایش درباره تهیه‌کنندگی فیلم مستند مطرح کرد: تهیه‌کننده، چه برای یک ویدیو کوتاه، یا فیلم، سریال و یا مستند، کسی نیست که فقط بتواند پول در اختیار پروژه قرار دهد و مسائل مالی را برعهده بگیرد بلکه تنها یکی از وظایف تهیه‌کننده تامین سرمایه برای پروژه است. تهیه‌کننده در معنای حرفه‌ای، شخصی‌ است که از ایده تا تولید، اکران در سینما و فصاهای مجازی، پخش داخلی و بین‌المللی در شرایط مختلف، در کنار پروژه قرار دارد، کسی که فقط سرمایه مالی تهیه می‌کند، سرمایه‌گذار یا شریک مالی‌ است. تهیه‌کنندگی یک تخصص است که باید بتواند سرمایه انسانی، معنوی، مالی و اعتبار یک پروژه را تامین، حفظ کند و افزایش دهد و از صفر تا صد کار در کنار پروژه باشد، از عوامل و محصول تولید شده حمایت مالی و معنوی کند و این کار سواد، تجربه، عشق و ایمان به کار می‌خواهد.

حسینی در پاسخ به این پرسش که چرا نقش تهیه‌کننده در فیلم مستند نادیده گرفته می‌شود، خاطرنشان کرد: هیچ فیلم خوبی بدون داشتن تهیه‌کننده حرفه‌ای تداوم نمی‌یاببد اما در فیلم کوتاه و مستند، به‌خصوص مستند، فیلمسازی تک نفره هم داریم یعنی یک نفر از ایده تا پخش فیلم را به تنهایی دنبال می‌کند که اگر استثنا قائل شویم، کارهای موفقی هم با این شرایط موجود است چراکه آن فرد دانش‌ تهیه‌کنندگی و پخش را دارد. به طور عمومی از آنجایی که بودجه و سرمایه‌گذاری در کشور ما برای فیلم مستند کم است و نادیده گرفته می‌شود یا آن را با یک فیلم گزارشی اشتباه می‌گیرند، نقش تهیه‌کننده کم‌رنگ‌تر است و کارگردان و یا تهیه کننده ترجیح می‌دهد بودجه ناچیز مورد نظر را با حداقل عوامل جلو ببرد و خودش کار را تمام کند.

این فیلمساز مستند ادامه داد: حضور تهیه‌کننده در کنار فیلم مستند، در تلویزیون که خانه اصلی فیلم و سریال‌ مستند به شمار می‌رود در گذشته همواره دراولویت بود ولی در حال حاضر این روش پسندیده و حرفه‌ای در تولید خیلی از پروژه‌های مستند نادیده گرفته می‌شود. تلویزیون سعی دارد بودجه خود را صرف سریال‌های داستانی و برنامه‌های زنده‌ یا شوهایی کند که متاسفانه کیفیت‌شان به شدت پایین است و حتی در تعداد قابل توجهی از پروژه‌ها تهیه‌کننده حرفه‌ای وجود ندارد، بلکه کسی که اسپانسر مالی است و یا چهره‌ شناخته شده در بازیگری و اجرا دارد، به‌عنوان تهیه‌کننده انتخاب می‌شود. در دنیای مستندسازی تلویزیون کار به انتخاب تهیه‌کنندگان بدون تجربه و براساس مناسبات شخصی و سلیقه مدیران فعلی تقلیل یافته است.

او افزود: بسیاری از مواقع در تلویزیون، از تهیه‌کنندگان باسابقه، درخواست اسپانسر مالی می‌کند درصورتی که در تلویزیون بر خلاف بخش خصوصی، تهیه‌کنندگی تعریف خود را دارد و تامین سرمایه و حامی مالی برعهده سازمان گذاشته شده است، برای تولید ردیف بودجه دارد و اگر افراد نامناسب به عنوان سرمایه‌گذار و یا تهیه‌کننده انتخاب شوند نتیجه فاجعه فرهنگی و هنری خواهد بود. اینگونه مشکلات در سینمای داستانی نیز رایج شده است، در هفته‌های گذشته شاهد بودیم، یک سرمایه‌گذار که نگاه نازلی به هنر و هنرمند دارد و صرفا به سود اقتصادی می‌اندیشد چه رفتار حقیری از خود نسبت به هنرمندان سینما نشان داد.

تهیه‌کننده «همای ادب» درباره تهیه‌کنندگی همزمان چند اثر توسط تهیه‌کنندگان تصریح کرد: انجمن تهیه‌کنندگان سینمای مستند از ابتدا با مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی به تفاهم رسید که تهیه‌کنندگان مستند بتوانند هم‌زمان چند پروژه را برعهده بگیرند به شرط اینکه کارگردان‌های متفاوتی پای کار باشند تا حداقل با بودجه‌های نازل موجود برای تولید، تهیه‌کننده در مجموع بتواند به درآمدی ناچیز دست یابد، البته کارگردان‌های مستند خودشان هم می‌توانند تهیه‌کننده کار خود باشند. از آنجایی که سرمایه و بودجه کمی برای سینمای مستند درنظر گرفته می‌شود، مراکزی مثل مرکز گسترش که مسئول سرمایه‌گذاری، مشارکت و حمایت از آثار مستند است، به دلیل کمبود بودجه اکثر مواقع نمی‌تواند یک تهیه‌کننده مستقل پای پروژه بگذارد و در بسیاری از موارد شاهد هستیم که تهیه‌کننده و کارگردان یک نفر است.

نایب رئیس هیات مدیره انجمن تهیه‌کنندگان سینمای مستند در ادامه بیان کرد: همه این عوامل باعث می‌شود که نقش تهیه‌کننده در سینمای مستند کم‌رنگ‌تر شود و یک نفر همه بار فیلم را بر دوش خود بگذارد، ممکن است گاهی اتفاقات خوبی هم برای پروژه رخ داده باشد اما برای پروژه‌های بزرگ تهیه‌کننده خوب و حرفه‌ای لازم است و حتما نتایج خوبی را در عرصه‌های بین‌الملل به بار می‌آورد. در شرایط حرفه‌ای اگر تهیه‌کننده حرفه‌ای درکار نباشد، خود به خود زحمت عوامل و کارگردان بیشتر می‌شود، شاید درآمد برای سازنده فیلم بیشتر شود اما با در نظر گرفتن استثناها، نتیجه چندان خوب نمی‌شود و معمولا کارگردان حرفه‌ای مایل است یک تهیه‌کننده حرفه‌ای داشته باشد.

اکران فیلم به صورت آنلاین ناگزیر شده است

این مستندساز در بخش دیگری از سخنانش درباره اکران آنلاین فیلم‌های مستند گفت: اکران فیلم و سریال در فضای مجازی و پلتفرم‌ها به سرعت در تمام دنیا رایج و فیلم دیدن روی پرده سینما به یک امر فانتزی تبدیل شده است، تعداد کسانی که آثار را در فضای مجازی دنبال می‌کنند بسیار بیشتر از کسانی‌ است که همان اثر را روی پرده سینما می‌بینند. با جمعیت چند میلیاردی حاضر و گسترش فناوری‌های نوین این امکان وجود ندارد که همه افراد در سینما به تماشای آثار بنشینند و اصلا متناسب با جمعیت، سالن سینما وجود ندارد. سازمان سینمایی با کمک بخش خصوصی با تلاش بسیار، امیدوار است که تا پایان دوره چهار ساله، بتواند تعداد ساخت و تجهیز سالن‌های سینما را در این دوره به عدد هزار برساند که آن هم کافی نیست و باتوجه به جمعیت کشور، ما به بیش از چهار هزار سالن سینما نیاز داریم.

او ادامه داد: علاوه بر معضل کمبود سالن‌های سینما در ایران، مخاطب عام فیلم مستند در سالن سینما کم است و سالن‌ها زیر بار اکران یک فیلم برای تعداد کم مخاطب و چند نفره نمی‌روند. البته از طرفی سینماهای هنروتجربه که سالن‌های محدودتری دارند، برای اکران آثار مستند پر مخاطب تمهیداتی در نظر گرفته ‌است و به خوبی کارشان را انجام داده‌اند اما همه فیلم‌های مستند برای مردم عادی که می‌خواهند در سینما و خانوادگی فیلم تماشا کنند، مناسب نیست و بیشتر فیلم‌های مستند مخاطب تخصصی و پژوهشی دارند. لازم است سالن‌های دائمی برای اکران فیلم‌های مستند اختصاص یابد و مستندسازان نیز سلیقه مخاطب عام را در تولید به شرط رعایت استاندارهای حرفه‌ای لحاظ کنند.

تهیه‌کننده «آواز زندگان» تاکید کرد: ما فیلمسازان دوست داریم که فیلم‌های‌مان در سینما اکران شود و هیچکس نمی‌تواند حال خوب نمایش فیلم روی پرده را نادیده بگیرد اما در شرایطی که دنیا به سمت پخش فیلم در فضاهای مجازی، در مکان‌های شخصی و خانه‌ها می‌رود، اینکه بگوییم اکران آنلاین آثار مستند در پلتفرم‌ها و فضای مجازی بد است، حرف پسندیده‌ای نیست. پلتفرم‌هایی مثل هاشور که شاید درآمد زیادی هم فعلا از اکران مستند نداشته باشند، اتفاق و فرصت خوبی برای اکران این آثار محسوب می‌شوند و انتظار می‌رود پلتفرم‌های دیگر نیز به اکران مستند توجه کنند. هر فرصتی که به دیده شدن فیلم مستند کمک کند باید مورد حمایت مدیران و مستندسازان قرار گیرد.

حسینی در پایان تصریح کرد: ساخت فیلم مستند مجانی نیست و تماشای آن هم نباید مجانی باشد؛ فکر می‌کنم در چند سال گذشته، توجه به فروش بلیت برای آثار مستند مد نظر قرار گرفته است و حتی نمایش فیلم مستند در سینماتک‌های خانه هنرمندان یا موزه سینما با بلیت صورت می‌گیرد که اعتبار و فرهنگ‌سازی‌ برای دیده شدن فیلم مستند است. امیدواریم بخش‌های نیمه‌دولتی، دولتی و سازمان‌ها هم کمک کنند تا مستندسازی و مستندنگاری از پروژه‌های ملی و سرمایه‌های فرهنگی، هنری و علمی کشور به‌عنوان یک هنر صنعت جایگاه واقعی خود را بازیابد.